Erken Cumhuriyet Döneminde (1936-60) İzmit SEKA Fabrikası:
Devlet, Emek ve Şehir
Feyza Turgay
Prof. Dr. Cahit Talas Sosyal Politika Ödülü-Övgüye Değer Tez (2021)
Sosyal Tarih Yayınları
Bu kitap, erken Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin ilk büyük ölçekli sanayi kuruluşları olan Kamu İktisadi Teşekküllerinin (KİT) işçi sınıf oluşumunda oynadıkları rolü anlamaya yönelik bir monografik çalışmadır. Feyza Turgay’ın 2021’de Prof. Dr. Cahit Talas Sosyal Politika Ödüllerinde Övgüye Değer Tez Ödülü’ne layık tezi kitaba dönüştürülürken tezin teknik zorunluluklarından arındırılmış ve yeniden düzenlenmiştir. Monografinin konusu İzmit Kâğıt ve Karton Fabrikası, SEKA’dır. 1936 yılında açılan SEKA, Sümerbank eliyle kurulan ilk Kamu İktisadi Teşekküllerinden (KİT) biridir. Bu çalışmada kuruluşundan 1960’ların başına kadar olan dönemde İzmit SEKA fabrikasında emeğin serüveninin, bir KİT’te işçi sınıfının oluşum sürecinin izleri sürülmeye çalışılmıştır.
SEKA kâğıdın hammaddesi olan selüloz, gazete kağıdı, defter, ambalaj dahil her türlü kâğıdı üreten entegre bir kuruluştu. Afyon işletmesinde kamışı, Dalaman işletmesinde pamuğun kozasını ekonomik değere dönüştürürdü. Fabrika arazisi olan İzmit fidanlığında ağaç üretim çalışmaları yapılarak bu ağaçların selüloz üretiminde kullanılması hedeflendi. SEKA yalnızca bir fabrika değil, okulu, kreşi, sinema, tiyatro salonları, spor kulüpleri, Türkiye’nin ilk kadın kürek takımını kurmak dahil işçisine, ailesine ve şehrine bir yaşam modeli sundu.
Feyza Turgay, neredeyse Cumhuriyetle yaşıt olan SEKA sürecinin belki de en çok unutulan, ortaya çıkartılması en zor dönemine el atmıştır. SEKA’nın kuruluş yıllarına uzanmış, SEKA işçisinin işçileşme sürecini bize başarıyla anlatmıştır. Elinizdeki kitap bu yönüyle bir ilk, bir başlangıç kitabıdır. Atması en zor ilk adımı Feyza Turgay atmıştır. SEKA tarihi başarıların, yenilgilerin, en önemlisi de unutulmaması gereken deneyimlerin tarihidir. Feyza Turgay bu tarihle SEKA üzerinden bir emek rejiminin geleceğine de ışık tutmuştur. SEKA’nın son 15 yılını SEKA işçisiyle geçirmiş birisi olarak kendisine, eserin ortaya çıkmasına katkı sunan herkese gönülden teşekkürü bir borç bilirim.
Dr. Murat Özveri
Feyza Turgay elinizdeki titiz ve kapsamlı çalışmasında İzmit SEKA fabrikasını devlet-emek-şehir üçgeninde zengin bir arşiv malzemesiyle ele alıyor. SEKA’nın kuruluş sürecini özgün arşiv belgelerinden hareketle inceliyor. Danışmanı olduğum ve 2021 yılında Prof. Dr. Cahit Talas Sosyal Politika Ödülleri kapsamında “övgüye değer tez” olarak ödüllendirilen bu çalışmanın büyük bir emek, özenin yanında SEKA’ya tutkuyla bağlı bir çabanın ürünü olduğunun tanığıyım.
Feyza Turgay’ın bu çalışmasının SEKA’nın sonraki dönemlerine ilişkin yapılacak araştırmalar için de önemli bir zemin oluşturacağını düşünüyorum. Emek tarihi monografi ve biyografilerinin farklı tarih yazım yöntemleri kullanarak emeğin öyküsünü farklı biçimlerde ortaya koyması büyük bir zenginliktir. Çalışmanın araştırmacılara, ilgilenenlere ve emek hareketine yararlı olmasını diliyorum.
Prof. Dr. Aziz Çelik
Bu kitaptan bir bölüm okumak için TIKLAYINIZ